Covid ve Çocuk

İlk kez Çin'in Wuhan şehrinde tesbit edilen bu yeni koronavirüsün neden olduğu hastalığa COVİD-19 adı verilmiştir. 2019 yılı sonu itibarı ile başlayan COVİD-19 salgını dünyanın hemen her ülkesini etkilemeye devam ediyor ve hızla tüm dünyaya yayılıyor.11 Mart 2020 de DSÖ tarafından pandemi yani küresel salgın hastalık olarak ilan edildi.

 

Coronavirüslerin nükleik asitleri RNA şeklinde olup bu nedenle çoğalma sırasında hata yapma, mutasyon olasılığı yüksektir. İnsan hücrelerine çok başarılı bir şekilde bulaşan bu virüsün bulaşıcılığı çok yüksektir. Bu virüs damlacıkyoluyla öksürme,hapşırma yüksek sesle konuşma gibi ya da temasla mukozadan, el ile ağız burun ya da göz teması ile bulaşmaktadır. Hava yolu ile bulaşma olmadığı DSÖ tarafından bildirilmiştir.Yüksek viral yükü olan hastaneye yatırılmış çocuklarda gaitada solunum örneklerine göre daha uzun süre viral RNA saptanmıştır, fakat fekaloral bulaşma gösterilmemiştir. Kuluçka dönemi 2 gün olup 2-10 gün arasında değişir.

 

Tüm dünyada çocuklar Covid-19 tesbit edilen vakaların %1-5 ini oluşturmaktadır.Çocuklarda hastalık %70-90 oranında ebeveyn ya da aile üyeleri ile temas yolu ile oluştuğu bildirilmiştir.Çocukların Covid-19 a daha az duyarlı oldukları yetişkinlerden daha az etkilendikleri görülmektedir..Bunun nedeni daha aktif bir doğal bağışıklık cevabı ve daha sağlıklı solunum yolları olabilir. Fakat salgının pik zamanında çocuklar önemli yayıcı olabilirler.Temas ile çocuklar ve yetişkinler aynı oranda enfekte oluyorlar.Çocukların %90 nından fazlasında Covid-19 asemptomatik, hafif ya da orta şiddetli hastalık şeklinde seyreder. %5-%6 sında kritik hastalık görülür. Ciddi ve kritik vakaların yarısı 1 yaş altı çocuklardır. Ayrıca kronik akciğer hastalığı, ciddi kalp hastalığı, bağışıklık sistemini etkileyen hastalıklar gibi altta yatan hastalığı olan çocuklar Covid-19 ciddi kritik hastalık riskini taşırlar.Çocuklarda klinik bulgular ateş, öksürük, boğaz ağrısı, hapşırma, kas ağrısı gibi üst solunum yolu enfeksiyonu bulguları vardır. Bazen hırıltılı solunum görülür.İshal, kusma, yorgunluk ve burun akıntısı da eşlik edebilir.Ciddi kritik vakalarda pnömoni, solunum yetmezliği, şok ve multiorgan yetmezliği bulguları olup oldukça nadirdir.Covid-19 da çocuklar çok daha iyi bir prognoza sahip olup ölümler son derece nadirdir.

 

DSÖ önerilerine göre Covid-19 lu anneler bebeklerini istedikleri zaman emzirebilirler.Anne kendini iyi hissediyorsa gerekli hijyen önlemlerini alarak emzirebilir.Anne mutlaka maske takmalı, bebeğe dokunmadan önce ve sonra ellerini yıkamalı ve dokunduklarını rutin dezenfekte etmelidir. Anne kendini iyi hissetmiyor ise sağarak anne sütü verilebilir. DSÖ özellikle salgınlarda anne sütü ile beslenmenin devam edilmesini önerir.Anne sütünün bağışıklık güçlendirici etkisi çok önemlidir,hem içeriği hem oluşan antikorlar ile koruma sağlar. Semptomatik olan erişkin ile semptomatik olmayan çocukların virüs yükü aynıdır.Bu hastalıkta önceliğimiz bulaşın önlenmesidir.Bu nedenle çocuklar da maske takmalıdır.Yenidoğan ve 2 yaş altı çocuklar için yüz maskeleri önerilmez.Ani bebek ölümü sendromu (SIDS) veya kazara boğulma riskini arttırabilir.

 

Çocukların sağlığını korumak için yeterli ve dengeli beslenme, düzenli uyku, ve stresten uzak kalmak çok önemlidir.Dengeli ve uygun vitamin takviyeleri yapılabilir.D vitamini eksikliği varsa mutlaka tedavi edilmelidir. Ulusal aşı takvimimize devam etmeliyiz. DSÖ çocukluk çağı aşılarını aksatmayın ve mutlaka zamanında yapın önerisinde bulunmuştur. Aşılar 2 yaş altı çocukların sağlıklı kalmasının önemli bir parçasıdır. En bulaşıcı hastalık kızamık 1 kişi 18 kişiye bulaş yaparken SARS COV2 4-5 kişiye bulaş yapıyor. Kızamık mortalitesi çok yüksek bir hastalık olup yılda özellikle 5 yaş altı 140 000 civarında çocuğun ölümüne neden oluyor. COVİD-19 a karşı henüz bir aşı olmamasına rağmen diğer bulaşıcı hastalıklar için uygulanan aşılar, aşı ile önlenebilir salgınların önlenmesinde çok önemlidir.

 

Aşılar çocukların en büyük şans ve hakkı olup her koşulda aksatılmadan aşılar yapılmalıdır. COVİD-19 salgını sırasında rutin çocuk doktor ziyaretleri, yenidoğan ziyaretleri ve tarama testlerinin yapılması aksatılmamalıdır.Ateş, öksürük ya da diğer şikayetleri olan hasta çocukları hastaneye getirelim tedavide gecikmelere neden olmayalım.

 

COVİD 19 hastalığı endişe stres belirsizlik gibi duygularıda beraberinde getirmiştir ve bu duygular özellikle çocuklar tarafından yoğun bir biçimde yaşanmaktadır.Çocuklar bu stresli dönemlerde yetişkinlerden farklı tepkiler verirler. 2 yaş altı bebekler daha huysuz olabilir, normalden daha fazla ağlayabilirler. 3-6 yaş çocukları davranış ve becerilerde gerileme, yatak ıslatma,uyku bozuklukları, iştahsızlık, öfke nöbetleri, ebeveynlerden ayrılmaktan korkma görülebilir. 7-10 yaş olaydan dolayı üzgün, kızgın ya da korku içinde olabilir. Konsantrasyon sorunları, yaşa ve bilişsel gelişim düzeyine göre daha küçük yaştaki çocukların davranışlarını sergilerler. Ergenler pandemi kurallarını tamamen reddedebilirler, uyku, yeme bozuklukları, kaygı ve davranış sorunları olabilir. Ebeveynler sakin ve proaktif olmalı, endişe ve korkularını mümkün olduğunca kontrol altında tutarak çocukları ile paylaşmamalıdır. Çocuklara yaşları ve gelişim düzeylerine uygun bilgi verilmeli ve sorular dürüstçe ve çocuğun anlayabileceği dil ile cevaplanmalıdır. Çocukların bir düzene ihtiyaçları vardır.Teknoloji, oyun, ders zamanı, ev işlerine yardımcı olma zamanı gibi yaşlarına uygun programlar yapılabilir. Çocuklar kendilerini güvende hissetmeleri için anne ve babalarına bağımlıdırlar. Çocuklara bu güveni vermeliyiz.

 

Covid-19 sıklığı tüm dünyada, yetişkinlere kıyasla çocuklarda (0-17 yaş) daha az görülmektedir. Çocuk vaka sayısı tüm dünyada giderek artmaktadır (%8-10). Çocuklarda Sars-Cov 2 nin gerçek insidansı , testlerin yaygın olmaması, yetişkinler ve ağır hastalığı olanlar için testlere öncelik verilmesi nedeni ile bilinmemektedir. Çocuklarda hastaneye yatış oranları erişkinlerin yatış oranlarından önemli ölçüde düşüktür .Bu durum da çocukların erişkinlere oranla daha az şiddetli hastalığa sahip olabileceğini düşündürmektedir. Son kanıtlara göre yetişkinlerle karşılaştırıldığında çocukların nasofarenkslerinde benzer viral yüklere, benzer sekonder enfeksiyon oranına sahip oldukları ve virüsü başkalarına yayma potansiyellerinin olduğu gösterilmiştir.

 

KLİNİK SEYİR:

 

Sars-Cov 2 nin inkübasyon süresi erişkinlerdeki gibi 2-14 gün olup ortalama 6 gündür. Çocuklarda semptomlar yaşa göre değişiklik gösterebilir. Ateş, yorgunluk, baş ağrısı, myalji, öksürük, nasal konjesyon, nezle, boğaz ağrısı, koku ve tat kaybı, nefes darlığı, karın ağrısı, ishal, kusma, iştahsızlık gibi bulgular görülebilir. 5 yaşından küçük çocuklarda ateş, burun akıntısı, ishal görülme sıklığı daha fazla olup okul çağı çocuklarda ve ergenlerde kas/eklem ağrısı, koku/tat kaybı, baş ağrısı gibi solunum dışı belirtiler ile başvurabilirler. Hastaneye yatış 5 yaş altı çocuklarda daha fazladır. Sars Cov-2 ile enfekte olan çocukların %6 sının hastane yatışı ihtiyacı olup bunların da % 2 si yoğun bakım ihtiyacı göstermiştir. Sars Cov-2 ile enfekte

olan çocukları spesifik olmayan semptomlar gösterebilirler, ya da asemptomatik olabilirler.

 

Asemtomatik vaka sıklığı %16-20 arasında gösterilmektedir.Fakat bu çocuklarda %50 olabileceği düşünülmektedir çünkü çocuklarda Sars Cov-2 tanımı için belirti ve bulguların özgüllüğü yoktur. Diğer viral enfeksiyonlara ya da alerjik rinit gibi enfeksiyöz olmayan süreçlere benzerlik gösterir.

 

Türkiyede mayıs 2021 de yayınlanan Adem Karbuz ve ark nın 32 çok merkezli büyük bir çalışma sonuçlarına göre ise çocuk hastaların %22,7 si asemptomatik, 57,7 si hafif hastalık, %18,1 orta derecede hastalık (yüksek ateş, öksürük, pnömoni ile seyir) %1,5 ciddi hastalık vardı. Altta yatan hastalığı olanlarda yoğun bakım ihtiyacı daha yüksek idi. Vakaların %75 inde aile içi temas vardı.

 

SARS-COV-2 ile enfekte çocukların ciddi hastalık geliştirme olasılığı yetişkinlere oranla daha düşüktür. Bir yaş altı çocukların ve altta yatan belirli tıbbi sorunları olan çocukların ağır hastalık riski artmış olabilir. Genetik, nörolojik, metabolik sorunları olanlar, doğuştan kalp hastalığı olanlar ciddi risk altında olabilirler. Obesite, diabet astım ve kronik akciğer hastalığı ,

orak hücreli anemi, bağışıklık sistemi baskılanmış olanlar (ilaç veya hastalık nedeni ile) da ciddi hastalık riski yüksektir. SARS-COV-2 ile enfekte çocukların (MİS-C) multisistem inflamatuvar sendrom geliştirme riskleri de bulunmaktadır.

 

MİS-C NEDİR?

 

Çocuklarda 2 ila 15 yaş aralığında görülür. Çok sistemli organ tutulumu (kalp, böbrek, solunum, hematolojik j, gastrointestinal, dermatolojik veya nörolojik) ile birlikte ateş ( 24 saatten fazla süren 38 derece üstü ateş) , inflamasyonu gösteren laboratuvar bulguları ve PCR pozitif, veya semptomların başlangıcından önce 4 hafta içinde şüpheli veya doğrulanmış covid-19 vakasına maruz kalma ile görülür. MİS-C li hastalarda inatçı ateş, karın ağrısı, kusma, ishal, deri döküntüsü, mükokütanöz lezyonlar, hipotansiyon ve şok olabilir. MİS-C bir çocukta SARS-COV-2 bulaştıktan haftalar sonra başlayabilir. . Çocuğa semptomsuz bir temastan bulaşmış olabilir ve bazı durumlarda çocuk ve ebeveynleri enfekte olduklarını bilmeyebilirler.

 

COVİD VE YENİDOĞAN

 

SARCOV-2 nin yenidoğanlara bulaşı, yenidoğanın SARS-COV 2 ile enfekte anne veya diğer bakıcılara maruz kaldığı dönemde başlıca solunum damlacıkları ile gerçekleştiği düşünülmektedir. Literatürde intrauterin, intrapartum veya peripartum bulaşma ile ilgiliaz sayıda rapor vardır. SARS-COV-2 enfeksiyonu olan yenidoğanlarda bulgular, ateş, letarji, rinore, öksürük, taşipne, artan solunum sıklığı, kusma, ishal, emme tembelliği yer alır.

 

Güncel kanıtlara göre yenidoğanda SARS-COV-2 enfeksiyonları nadir görülmektedir. Yenidoğanlar bu enfeksiyonu genellikle asemptomatik ya da hafif atlatabilirler.Altta yatan tıbbi sorunları olan yenidoğanlar ve prematüre bebeklerde (< 37 haftadan küçük gestasyonel yaşı olanlar) COVİD-19 nedeni ile ciddi hastalık riski görülebilir.

 

Şüpheli veya doğrulanmış COVİD-19 lu anneden doğan semptomatik ya da asemptomatik yenidoğanlara, ilk 24 saat içinde test yapılmalıdır. İlk test sonucu negatif ise 48. Saatte tekrarlanmalıdır. Doğumdan hemen sonra yapılan testler yanlış pozitif ya da negatif sonuçlara neden olabilir. Anne yenidoğan arasında yakın erken temasın bir çok faydası vardır. Yenidoğanı

annesi ile birlikte tutarak, anne-bebek bağı sağlanır .Anne bebeğini emzirmek istiyor ise maske takma ve el hijyeni gibi önlemler ile emzirebilir. Plastik yüz siperlikleri ve maskeler yenidoğanlara ve 2 yaştan küçük çocuklara kullanılmaz. Özel bakım gereken yenidoğanlar (prematüre bebekler, altta yatan tıbbi sorunları olan ve daha yüksek düzeyde bakıma ihtiyaç duyulan bebekler) için ayırma gerekli olabilir. Anne bu durumda maske ile, sütünü sağarak bebeğine anne sütünü verebilir.

 

NASIL KORUNALIM ?

 

Çocukların COVİD-19 ile hastalanmasını önlemenin en iyi yolu, virüse yakalanmış kişilere maruz bırakmaktan kaçınmak olmalıdır.

 

Fiziksel mesafeyi koruyun (1,5-2 metre)

 

Diğer çocuklar ile yüz yüze oyun oynamayı sınırlayın. Çocukların maskeleri düzgüntaktığından emin olun. Maskeler ağız ve burnu kapamalıdır.

 

El hijjyeni önemli. Çocuklar hapşırdıktan, öksürdükten, burnunu sümkürdükten sonra,yemekten önce, dışarıda oyun oynadıktan sonra hemen eve girince ellerini yıkamalılar.

 

Ebeveynler 20 saniye boyunca sabun ve ılık su ile düzenli olarak ellerini yıkamayı öğretmeliler. 20 saniye için şarkı mırıldanılabilir, harf rakam sayılabilir. Ellerini yıkadıktansonra stiker gibi ödüller, yüreklendirici iltifatlar yapılabilir.

 

Çocuklar için enfeksiyondan korunmak, koruyucu aşılarını yaptırtmak, rutin sağlamçocuk takibi önemlidir.

 

Mümkün olduğunca yüzlerine dokunmamaları hatırlatılmalıdır. Ellerini meşgul edicekoyuncak taşıyabilirler, bu oyuncaklar da düzenli yıkanmalıdır.

 

Herşeyi temiz tutalım. Çocuğun düzenli olarak dokunduğu oyuncakları ve yüzeyleri silelim.

 

Kaygı ve stresi kontrol edelim. Çocuklar COVİD-19 hakkında nasıl hissedeceklerinebakarken size bakıcaklar. Sakin ve hazırlıklı iseniz onlar da benzer şekilde hissediceklerdir.

 

ÇOCUK VE ERGENLERDE DUYGUSAL VE DAVRANIŞSAL TEPKİLER

 

Bebekler ve küçük çocuklar, sıkıntılarını uyku, tuvalet, beslenme gibi fizyolojik işlevlerin bozulması ile gösterebilirler. Daha büyük çocuklar ve ergenler sıkıntılarını korku, geri çekilme ve açık anksiyete gibi belirtiler ile ifade edebilirler.  Muhalefet, sinirlilik, tartışmacılık, saldırganlık gibi davranışlar veya karın ağrısı, baş ağrısı gibi somatik semptomlar gösterebilirler.

 

Ergenler ve genç yetişkinler sıkıntılarını dile getirebilirler ya da gizleyebilirler. Korku, utanç veya başkalarına yük olmaktan kaçınmak için sorumluluk duygusu ile davranışsal tepkiler gösterebilirler. Sıkıntı, sinirlilik, konsantrasyon eksikliği, okul performansınındüşmesi, madde kullanımı olarak ortaya çıkabilir. Çoğu çocuk ve ergen için, duyarlı ve şefkatli yetişkinler, destekleyici akranlar tarafından uygun destek, streslerini yönetmek için yardımcı olucaktır. Diğerleri için ise uyku bozuklukları, iştahın değişmesi, konsantrasyon güçlüğü, okul ve aile ile ilişkide azalma, kendini izole etme, ruh hali ve davranışta bozulmalar, umutsuzluk durumu daha fazla değerlendirmeye ihtiyaç olduğunu gösterir. Başlangıçta anksiyete ve depresyon yaşayan

çocuklar ve ergenler bu semptomların şiddetlenmesi ile daha büyük risk altında olurlar. Bu dönemde profesyonel destek ihtiyacı artar. Pandemi sürecinde intihar düşüncesi ve girişim oranları artmıştır. Bu durum ortaya çıkan davranışsal sağlık krizinin ciddiyetinin boyutunu bize göstermektedir.

 

GÜVENLİ OKUL

 

Virüsün küçük çocuklar tarafından bulaşma riski ve bu yaş grubunda bildirilen daha hafif ya da orta derecede hastalık, çocuklar için yüz yüze eğitimin uygunluğunu göstermektedir. Aileler çocuklarının eğitimi için güvenli, teşvik edici, zenginleştirici bir alan sağlamak için okullara güvenirler. Çocukların uygun şekilde gözetimi, sosyalleşme fırsatları, okul temelli zihinsel, fiziksel gelişimleri açısından okullar önemli kurumlardır.

 

Okul öncesi stratejilerde 2 yaş üstü çocukların uygun yüz maskelerini takabilecekleri bilinmektedir. Aileler bu uygulamayı desteklemeli, okullardan uyum için kurallar sağlamalarını istemeleri gerekir. Binalara gereksiz ziyaretçi alınmamalı, mümkün olduğunca açık alanlardan yararlanılmalıdır. Hava sirkülasyonunu sağlamak için pencereleri ve kapıları açık tutarak dış hava sirkülasyonunu arttırmak gerekir. Sıralar arasında 1 metre olucak şekilde sıralar yerleştirilmelidir. Yetişkinler ve öğrenciler arasında 2 metre mesafe korunmalı.

 

Kalabalık koridorlardan kaçınılmalı, egzersiz spor aktivitelerinde dış mekanlar tercih edilmelidir. Çocuklar arasında arkadaş etkileşimini ve oyunları azaltmak COVİD-19 riskinde önemli bir risk azalması sağlamayabilir.

 

AŞILAR VE ÇOCUK TAKİBİ

 

Pandemi döneminde pediatrik poliklinik ziyaretlerinde düşüşler ve rutin aşılama dozlarında azalmalar saptandı. Bu çocukları aşı ile önlenebilir hastalıklar açısından risk altında bırakır. Aşılar çocukların en büyük şans ve hakkı olup aksatılmadan yapılmalıdır.

 

Tüm yenidoğanlar hastaneden taburcu olduktan sonra 3-5 gün içinde bir pediatrist tarafından görülmeli, beslenme ve kilo alımı değerlendirilmeli, yenidoğan tarama testleri yapılmalı, anne sağlığı değerlendirilmelidir. Pediatri muayenelerinde , uygun el hijyeni, maske ve sosyal mesafe gibi enfeksiyon önleyici tedbirlere önem verilmelidir.

> Ateşli Çocuğa Yaklaşım

> Ateşli Nöbet

> Sünnet Ne Zaman Yapılmalı ?

> Çerez Aydınlatma Metni

> Covid-19 ve Çocuk

> Döküntülü Hastalıklar

>Web Sitesi Ziyaretçileri ve Potansiyel Hizmet Alıcıları için Açık Rıza Metni

c

© Dr. Fevziye Gül Özkaya - 2021 | Tüm Hakları Saklıdır | Modano30

Site içerisinde yer alan tüm metinler Uzm. Dr. Fevziye Gül Özkaya' ya aittir, izinsiz başka yerlerde kullanılamaz. Bu web sitesindeki içerikler tamamiyle bilgilendirme amaçlıdır. Gerçek doktor kontrolünün ve muayenesinin yerini tutamaz.

Bu sitedeki bilgilerin hekim kontrolü olmaksızın uygulanmaması gerekmektedir. En doğru teşhis için lütfen doktorunuza başvurunuz.